Stuikelstenen: “een mens is pas vergeten als zijn naam vergeten is.“

Op vier mei herdenken we de slachtoffers van de tweede wereldoorlog. Daarom staat Wijkwijzer Noordoost stil bij het waardevolle werk van de Stichting Stolpersteine en in het bijzonder Noordoostbewoner Doete Regts.

Struikelstenen
De Duitse kunstenaar Gunter Demnig bedacht in 1993 de Stolpersteine. Struikelstenen in het Nederlands. Kleine monumentjes met daarop de namen van slachtoffers van de Duitsers in de tweede wereldoorlog. De betonnen klinkers van 10 cm x 10 cm x 10 cm met bovenop een messing plaatje worden gelegd in de stoep van huizen waar deze mensen in de oorlog woonden. Inmiddels liggen in heel Nederland en ook in Utrecht Noordoost veel struikelstenen.

De struikelstenen komen daar niet zomaar te liggen: vrijwilligers doen archiefonderzoek, leggen contact met nazaten en regelen de praktische zaken met de Stichting Stolpersteine.
Een van die vrijwilligers is Doete, bewoner van Tuinwijk sinds 2010. 

‘De Tuinwijk’
In 2021 bestond wooncomplex ‘De Tuinwijk’ 100 jaar. Doete Regts kijkt uit op de beeldbepalende poort aan de Melis Stokestraat. Midden in de corona-lockdown overlegden bewoners van ‘De Tuinwijk” hoe ze ondanks de beperkingen aandacht konden geven aan dit heugelijke feit. Tijdens de diverse overleggen kwamen allerhande wetenswaardigheden over het complex aan de orde, waaronder ook de verhalen over diverse bewoners die in de oorlog waren weggevoerd en niet meer terugkwamen. De vader van Doete zat in een concentratiekamp en kwam met een trauma terug. Dat maakte dat Doete zich persoonlijk betrokken voelde bij deze verhalen. 

Familie Blijdestijn
Ze besloot de oral history van de straat tastbaar te maken en begon heel naïef aan wat een langlopend project zou worden: het plaatsen van struikelstenen voor de familie Blijdestijn in de Burmanstraat. “ja, ik was een groentje” zegt Doete daar zelf over. In principe kan iedereen die dat wil een struikelsteen aanvragen. In de gemeente Utrecht is daarvoor toestemming nodig van de huidige bewoners van de woning, en waar mogelijk van de nabestaanden. En dan begint de noeste arbeid: archiefonderzoek naar de overledenen, de zoektocht naar nabestaanden en het contact met de huidige bewoners. Gelukkig heeft ze een achtergrond als maatschappelijk werker die hierbij goed van pas komt.  

Zingeving

Na het plaatsen van ‘haar’ eerste stenen dacht Doete: ga ik hier nou verder mee of stopt het hier?” Zij merkte dat de aanvraag en het onderzoek haar veel bracht: zingeving.
Ze ging dus door, en inmiddels is er een netwerk ontstaan met veel onderzoekers, schrijvers, nabestaanden en andere betrokkenen. Haar aandeel bij de aanvragen verschilt. Bij Joodse families is soms geen nabestaande meer te vinden. Dat betekent veel werk voor de aanvrager van de struikelstenen. Bij oud verzetsstrijders en communisten zijn vaak meer nabestaanden die betrokken willen zijn bij de aanvraag. Dan is de rol van Doete kleiner. Zo werd ze benaderd door de kleinzoon van een gestorven communist die een struikelsteen voor zijn opa wilde aanvragen. Ze fungeert dan als contactpersoon met de Stichting Stolpersteine.

Ze merkt daarbij dat vooral de route naar het plaatsen heel waardevol is. De verhalen die ze opspoort, de foto’s die ze vindt maken het verleden tastbaar voor nabestaanden. De uiteindelijke plaatsing van de stenen is de afsluitende ceremonie van dit proces. “Daar waar families vastlopen in het aanvraagproces kan ik ze helpen”, zegt ze daarover. 

De toestemming van de huidige bewoners stuit soms op praktische problemen zoals taalbarrières en psychische problemen van de bewoners. Dan moet de plaatsing soms wachten tot een bewoner verhuist. 

Maar dat is het allemaal waard: “ik vind het zo bijzonder dat we 80 jaar na dato sommige mensen nog kunnen spreken, foto’s kunnen zien! Mijn bijdrage is nog steeds zinvol en de zoektocht voor betrokkenen heel waardevol. Door de struikelstenen gaan deuren open die anders gesloten zouden blijven!”

Struikelstenen in Noordoost
In Noordoost zijn op 14 plaatsen struikelstenen te vinden. Op de website van Stolpersteine in Utrecht 
 kun je de locaties vinden.